Schaamte

Ik heb het mooiste beroep van de wereld. Echt.

Dat ik mee mag kijken, voelen en denken in de persoonlijke wereld van een ander vind ik een enorme eer. Mensen vertellen me intieme, persoonlijke dingen. Soms zelfs geheimen. Ze schenken me hun vertrouwen. Daarom hou ik van ‘mijn’ cliënten.  Niets is boeiender dan mensen en hun leven. En, alsof dat nog niet genoeg is, mijn werk geeft me nog een ander voorrecht.

Ik weet namelijk iets dat bijna niemand weet

Terwijl het eigenlijk nogal voor de hand ligt. Het geheim dat ik bedoel is dat iedereen denkt dat hij/zij de enige is. De enige die last heeft van onzekerheid. De enige die kampt met verslaving. De enige die ooit gepest werd.

Maar dat is zelden waar. Eigenlijk nooit. Wat iemand ook vertelt, je kunt het zo ‘gek’ niet bedenken, er is altijd wel een ander die het herkent. Vaak genoeg ben ik dat zelf. Logisch: ik ben ook maar een mens. Mensen hebben meer overeenkomsten dan verschillen. En (h)erkenning helpt.

Waarom is het dan zo moeilijk om persoonlijke dingen over jezelf te vertellen? Om je kwetsbaar op stellen of, zoals dat zo mooi heet, ‘onder de waterlijn te gaan’?

Dat heeft alles te maken met schaamte

Schaamte is het intens pijnlijke gevoel dat ontstaat wanneer je ervan overtuigd bent dat er iets mis is met jou en dat je het daarom niet verdient om geaccepteerd te worden en erbij te mogen horen.

Ik heb dit niet van mezelf. Lees het boek van Brené Brown er maar op na. Ik kan het je van harte aanbevelen.

Schaamte is iets anders dan schuld. Schuld is een rotgevoel dat je hebt wanneer je iets verkeerd hebt gedaan. Dat gaat dus over GEDRAG. Daar kun je nog iets mee. Je deed iets fout, je voelt je slecht, je leert iets en de volgende keer doe je het beter. Maar schaamte gaat over het idee dat er iets fout zit met jou als PERSOON. Brené Brown stelt dat schaamte alleen verlamt, maar nooit aanzet tot verbetering of groei. Ik denk dat ze gelijk heeft.

Vraag: wat denk je dat mensen doen als ze geloven dat er zoveel aan hen mankeert dat ze ongetwijfeld afgewezen zouden worden als een ander ervan wist? Natuurlijk: ze proberen hun ‘gebreken’ te verbergen. We krijgen alleen een (zo mooi mogelijk) plaatje van de buitenkant te zien. De (onberispelijke) kleding, de (blitse) auto, het werk (met hoge status), de gelakte nagels, dat de kinderen het goed doen op school, vakantie, het goede humeur. Je kent het wel.

Maar eigenlijk kennen we elkaar helemaal niet. Niet echt

En dat terwijl mensen elkaar nodig hebben. Of ze nou willen of niet. Volwassenen kunnen wel voor zichzelf zorgen, maar toch hebben ze oprechte verbinding met anderen nodig om werkelijk tot bloei te komen. Waarom zouden we anders relaties aangaan?

Ons dierlijke deel weet dat het veiliger is om deel uit te maken van een groep. Zo zijn we beschermd tegen de grote boze buitenwereld. Maar alleen als de groep veilig is. In een veilige groep wordt iedereen geaccepteerd. Maakt niet uit of je nou groot of klein, dik of dun, groen of pimpelpaars bent.

In onveilige groepen is ‘anders’ zijn verboden. ‘Jezelf zijn’ dus ook. We hebben namelijk allemaal iets waarin we ‘anders’ zijn dan alle anderen. Iedereen is uniek en we willen dat ook laten zien. Dat is een belangrijke menselijke behoefte. Maar juist daarop kán je afgerekend worden, als je pech hebt. Hier komt angst voor afwijzing – schaamte om de hoek kijken.

Toen ik als kind gepest werd durfde ik thuis niets te vertellen

Ik schaamde me kapot. Ik wilde niet gezien worden als een mietje dat niet voor zichzelf op kon komen, een weirdo die geen vrienden had, een lelijkerd. Kinderen en volwassenen die gepest worden betrekken het al snel op zichzelf: er moet iets mis zijn met mij, anders zouden anderen toch niet zo gemeen doen?  Niet leuk genoeg, niet mooi genoeg, niet stoer genoeg, niet slim genoeg, niet slank genoeg, niet rijk genoeg, niet wat-dan-ook genoeg om erbij te mogen horen.

Mis poes! Pesten is een uiterst complex fenomeen, dat o.a. in stand wordt gehouden door schaamte van het slachtoffer. Pesten zorgt al voor isolement, en de schaamte maakt het nog een graadje erger.

In het algemeen is er vrijwel nooit iets waar we ons voor zouden moeten schamen. We denken dat alleen. We vergelijken onze eigen binnenkant met de buitenkant van een ander en voelen ons acuut onzeker of minderwaardig.

Zeg eens, waar schaam jij je nog voor?

Als we je écht zouden kennen, wat zouden we dan van je weten? Als je iets zou vertellen over wat er werkelijk speelt, achter je buitenkantje, dan neem je meteen een emotioneel risico. Voel je?

We hebben allemaal schaamtetriggers. Die prikkelen ons tot allerlei gedrag, soms zelfs zonder dat we het in de gaten hebben. Automatisch. Schaamteprikkels worden afgevuurd door ons schaamtenetwerk. Dat kunnen personen zijn in je omgeving, maar ook de media en de cultuur spelen daarin een rol. Het is daarom belangrijk dat we onze schaamteprikkels en het bijbehorende schaamtenetwerk leren herkennen.

We moeten dus schaamtebewustzijn cultiveren

Alleen dan kunnen we ook veerkracht tégen schaamte ontwikkelen. Voorbeelden te over. Hoe reageer je bijvoorbeeld als iemand kritiek heeft op hoe je je kinderen op voedt? Hoeveel vrouwen vinden zichzelf pas mooi als ze superslank zijn? Hoeveel mannen houden hun tranen in als ze verdrietig of ontroerd zijn? Wie gaat schoonmaken wanneer moeder plotseling over een half uur op de stoep staat? Vertel je het als je niet kan lezen en schrijven? Of als je schulden hebt? Geen kinderen kunt krijgen? Een huidziekte hebt? Of als je broer drugsverslaafd is? Of jij zelf?

Ik bedoel maar…

Als je je best doet kun je gemakkelijk een aantal schaamtetriggers identificeren. Dat is de eerste stap. En nu is het dus de kunst om NIET te denken dat je de enige bent. Er is namelijk helemaal niks mis met jou. Oké, misschien zijn er zaken waarin je nog wil groeien of verbeteren. Dat is prima, graag zelfs! Maar het werkt het beste vanuit het uitgangspunt dat je helemaal goed bent zoals je nu bent. Zonder schaamte.

Belangrijk: kom uit je isolement! Om je schaamte te overstijgen zul je ZELF actie moeten ondernemen. Dat vraagt moed. Het is de kracht van kwetsbaarheid waar je gebruik van maakt.

Het tegengif tegen schaamte is empathie en compassie

Zoek iemand op die je deze geschenken kan geven. Iemand die je kunt vertrouwen. Iemand die bijvoorbeeld tegen je zal zeggen:

‘Oh, dat heb ik ook wel eens gehad.’

‘Ik begrijp hoe je je voelt, dat herken ik.’

‘Het is heel gewoon/normaal dat je je zo voelt/dit gedaan hebt’.

Zorg dat je zelf ook klaar staat om empathie, liefde en compassie aan een ander te schenken, vooral wanneer je merkt dat zij zich schaamt! Daarmee bewijs je iemand een grote dienst. Je kunt er ook voor kiezen om zelf-acceptatie te beoefenen.

Maar hoe weten we nou wie we kunnen vertrouwen?

Dat weten we niet. Het is altijd een risico. Zo is het leven. Maar we kunnen wel het risico beperken. Wie in je omgeving gaat zelf wel eens ‘onder de waterlijn’? Wie heeft in het verleden liefdevol gereageerd toen je iets persoonlijks vertelde? Dat zijn de mensen die je het eerste zult benaderen. Zij vormen je empathienetwerk. Maak er gebruik van!

Nogmaals: hoe zit het met jezelf? Hoe reageer je als iemand zich in jouw gezelschap kwetsbaar opstelt? Bedenk dat er moed voor nodig is om dat te doen. Bedank diegene daarvoor en geef steun. Volg het goede voorbeeld. Of liever: wees het goede voorbeeld. Zo draag je zelf bij aan een veilig sociaal klimaat waarin schaamte minder kans heeft om de kop op te steken. Dank je wel! 😉